از شمال تا جنوب با سنت های بومی
در روزهایی که بازگشت به سنت و ارزش‌های بومی، در همه‌جای دنیا طرفداران زیادی پیدا کرده، گردشگری هم از این قاعده مستثنی نمانده و این روزها در ترازوی گردشگری لوکس و گردشگری سنتی، شاید کفه به سمت دومی سنگینی کند. به‌طوری که یکی از شاخه‌های بسیار مورد‌علاقه گردشگران خصوصا گردشگران حرفهای و طبیعت‌دوست بومگردی است. بومگردی یکی از انواع گردشگری بوده که مبتنی برطبیعت و زندگی در دل طبیعت به شیوه‌های بومی و سنتی است. گردشگرانی که این نوع سفر رفتن را انتخاب می‌کنند، افرادی هستند که می‌خواهند هم در دل طبیعت به آرامش و آسایش برسند و هم با شیوه‌های زندگی سنتی و طبیعی و بومی از نزدیک آشنا شوند. حتی چند صباحی نیز به شکل سنتی و بومی زندگی کنند. این روزها بومگردی به یکی از پر‌طرفدارترین شاخه‌های گردشگری در جهان تبدیل شده است، چون از یک طرف ضمن احترام به شیوه‌های زیست سنتی و بومی در مورد حفظ محیط زیست نیز حساسیت‌های خاص خود را دارد. از طرف دیگر با کمک به جوامع ملی تلاش درتوسعه پایدار آن جوامع به وسیله صنعت گردشگری خواهد داشت. بومگردی از نظر مدیریتی حساسیت‌های خاص خودش را دارد و با دیگر شاخه‌های گردشگری در زمینه مدیریتی متفاوت است. در واقع در این نوع از گردشگری حفاظت از محیط زیست و احترام به شیوه زندگی بومیان هر منطقه اصل اساسی است. برای همین آموزش گردشگران و آشنایی آنان با این مسائل از اصول اساسی این نوع از گردشگری است. در بومگردی هدف نهایی، توسعه پایدار جوامع محلی به‌منظور بهبود وضعیت معیشتی آنان است، تا به این وسیله از مهاجرت بی‌رویه آنان به شهر‌ها جلوگیری شود تا جوامع محلی در مناطق خود بمانند و از زیست‌بوم‌های خود محافظت کنند. در واقع بومگردی چیزی فراتر از گردشگری تفریحی صرف است. هدف نهایی بومگردی بهبود مناطق بومی و رشد و توسعه متوازن این مناطق است. توسعه پایدار توسعه‌ای است که ضمن رفع نیازهای نسل امروز، نسل آینده را از نیازهای خود محروم نمی‌سازد.
چرا بومگردی رونق یافته است؟
بومگردی شاخه‌ای از گردشگری است که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در این مدل از گردشگری افراد برای بازدید از مناطق دست‌نخورده و زیستگاه‌های طبیعی که مردمان بومی در آن به روش‌های سنتی زندگی می‌کنند، به سفر می‌روند. بومگردی در واقع به نوعی تلاش برای حفاظت از میراث فرهنگی و بومی مناطق بکر و دست‌نخورده نیز محسوب می‌شود. این‌گونه از گردشگری به‌منظور بهبود وضعیت زیستی بومیان هر منطقه نیز کاربرد فراوانی دارد. در واقع محیط‌زیست مناطق سنتی را مقصد خود می‌داند و همچنین نحوه زندگی اجتماعی و سنتی آنان را در نظر دارد. در بومگردی ضمن برنامه‌ریزی برای محافظت از محیط‌زیست بکر و دست‌نخورده با در نظر گرفتن درآمدزایی و ایجاد اشتغال برای مردمان بومی تلاش می‌کند که به جوامع محلی و سنتی نیز سود برساند. در واقع تلاش برای حفظ و ارتقای ارزش‌های بومی و سنتی مناطق مقصد بومگردی از دیگر مزایای این نوع گردشگری محسوب می‌شود.
در ایران چه ظرفیت‌هایی هست؟
خوشبختانه کشور ما ایران هم از لحاظ طبیعی و هم از لحاظ فرهنگی و اجتماعی، پتانسیل‌های قوی در زمینه بومگردی دارد. در ایران با توجه به اینکه ما پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده بینظیری داریم، می‌توانیم در زمینه بومگردی حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشیم. همچنین زیستگاه‌ها، آبشارها و تالاب‌های بکر همه و همه می‌توانند نقش مقاصد بومگردی را بازی کنند.
در کنار اینها شیوه زیست سنتی اقوام بومی ساکن در ایران برای هر گردشگری که خسته از زندگی مدرن و ماشینی شده است، می‌تواند جذابیت ویژه‌ای داشته باشد. در بومگردی توجه اصلی به مناطق روستایی و مردم روستاست. در ایران نیز زندگی روستایی تاریخ طولانی و غنی دارد. روستاهای ایران هم از لحاظ طبیعی و هم از لحاظ فرهنگی و اجتماعی می‌توانند مقاصد جدی برای علاقه‌مندان به بومگردی باشند. در اینجا البته باید به برنامه‌ریزی در زمینه توسعه بومگردی در روستاها بر اساس سرمایه‌ها و ارزش‌های بومی و محلی آنها در زمینه طبیعی، فرهنگی و تاریخی توجه کرد تا با ایجاد تحول در زندگی و معیشت آنان به اقتصاد مناطق کم‌درآمد روستایی در کشورمان ایران کمک شود. یکی از اصول توسعه پایدار این است که با در نظر گرفتن ملاحظات اجتماعی و طبیعی منطقه با ایجاد مناطق ویژه بومگردی و رشد و توسعه این صنعت موجب این شود زنان و جوانان در روستاها مانده و از مهاجرت آنها به شهرهای بزرگ پیشگیری شود.
کلبه‌ها، سفیران بومگردی
در بومگردی مساله این است که گردشگر با زندگی بومیان هر منطقه از نزدیک آشنا شود، حتی خودش را جای آنان بگذارد و تجربه این نوع زیستن را برای خود به ارمغان بیاورد. برای همین هم اقامتگاه بومگردی با هتل‌ها و اقامتگاه‌های لوکس متعارف گردشگری فرق دارد. این اقامتگاه‌های بومگردی ویژگی خاص محیطی خود را دارند، در واقع این اقامتگاه بومی و محلی عمدتا در خانه‌های قدیمی بازسازی شده، برپا شده‌اند. اقامتگاه بومگردی در ایران کلبه‌ای ساده وسنتی است که با انواع وسایل سنتی و قدیمی زینت داده شده است. این کلبه به‌منظور حفظ سنت پیشینیان و فرهنگسازی ساده زیستی آماده‌سازی شده است.
اقامتگاه بومگردی اقامتگاهی برای گردشگران است که ساختار بومی خدمات، محصولات و فعالیت‌های گردشگری، ساختار محیطی بومگرا، ساختار مالکیت و مدیریت خانوادگی و مشارکت جامعه بومی و در نهایت داشتن ساختارهای مناسب زیربنایی گردشگری که ارکان و هسته‌های اصلی یک اقامتگاه است، آن را از دیگر الگوهای اقامتی مانند هتل‌ها و مهمانپذیرها متمایز می‌کنند. اقامتگاه‌های بومگردی در محیط‌های طبیعی با رعایت بالاترین سطح ممکن ضوابط زیست‌محیطی و به شکلی سازگار با معماری و سیمای طبیعی منطقه احداث شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه محلی، زمینه حضور و اقامت طبیعتگردان را با کیفیتی قابل‌قبول و تعریف شده در محیط‌های طبیعی فراهم نمایند. کلیه اقامتگاه‌های بومگردی ضمن رعایت اصول فنی و مهندسی که تضمین‌کننده ایمنی ساکنان ساختمان‌ها هستند، با استفاده از مصالح بومی و با بهره‌بردن از حداکثر دانش بومی و هماهنگ با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون خود احداث شده و طی مدت بهره‌برداری و توسعه اقامتگاه‌های شرایط بایستی تداوم داشته باشد.
گردش بومی با شن‌های داغ
کویر بزرگ مرکزی ایران بیش از یکصد کیلومتر مربع وسعت دارد و بزرگ‌ترین نمکزار ایران است. قسمت اعظم بخش‌های یکپارچه و با ارزش آن (املاح و مناظر زیبا و راه‌های ارتباطی و تاریخی و…) در استان سمنان واقع شده است. سال‌هاست در جهان که کویر از جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود و حدود یک‌پنجم سطح خشکی زمین را تشکیل می‌دهند و گرم‌ترین نقاط جهان را درون خود جای داده‌اند که قادر است گردشگران ماجراجو را به سوی خود جلب کند. در کویر مرکزی ایران خصوصا در مناطق نزدیک به سمنان و شاهرود روستاهای فراوانی وجود دارد که اکنون به‌عنوان مناطق بومگردی محسوب می‌شوند. بازسازی خانه‌های روستایی و کاروانسراهای قدیمی در این سال‌ها رشد کرده است و اقامتگاه‌های زیبای گردشگری برای همه خصوصا گردشگران خارجی ساخته‌اند. این روستا سالانه گردشگران فراوانی را جذب می‌کند.
بومگردی در جزیره
جزیره قشم، بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس و دریای عمان و از ۴۱ کشور مستقل دنیا بزرگ‌تر است. یکی از مقاصد اصلی بومگردی در سال‌های اخیر جزیره قشم شده است. این جزیره به طول ۱۳۰ کیلومتر در دهانه تنگه استراتژیک هرمز واقع است و از جنوب نزدیک‌ترین کشور به آن بخشی از عمان است. مساحت آن نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع است. این جزیره در سال ۶۸ به‌عنوان منطقه آزاد تجاری شناخته شد. در این بین روستای شیب‌دراز در ۵۰ کیلومتری ساحل جنوبی جزیره قشم در مجاورت جزیره هنگام واقع است که اکنون یکی از مراکز علمی بومگردی است. زندگی مردمان بومی قشم و ماهیگیری آنان و همچنین وجود لاک‌پشت‌های زیبا در این منطقه بهانه‌ای شده است برای گردشگران که به این منطقه بروند.
گردش در دل کوهستان
منطقه اورامانات در استان‌های کرمانشاه و کردستان یکی دیگر از مناطق بومگردی در ایران است. مردمان این منطقه سبک زندگی سنتی خود را حفظ کرده‌اند. لباس‌های زیبای مردان و زنان کرد این منطقه و غذاهای محلی آنان در کنار روستاهای سنگی و پلکانی‌اش چشم هر گردشگر علاقه‌مندی به بومگردی را خیره می‌کند. در سال‌های اخیر با برنامه‌ریزی خوب مردم محلی این منطقه تبدیل به یکی از مقاصد گردشگری شده است. اگر دولت به حمایت از صاحبان اقامتگاه‌های بومگردی بپردازد و کمک به تسهیل روند کار به نفع روستا و میراث فرهنگی آنان کند، قطعاً اورامانات تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری و بومگردی در ایران و خاورمیانه می‌شود.
بومگردی در خدمت توسعه پایدار
همان‌طور که در ابتدای گزارش گفته شد بومگردی یکی از راهکار‌های توسعه پایدار مناطق محلی و بومی است. در ایران نیز این نیاز بیش از گذشته حس می‌شود. برنامه‌ریزان باید با اعتمادسازی و ایجاد فضای آرام و امن هم برای گردشگران و هم برای جوامع محلی می‌تواند به توسعه این مناطق کمک کند. در‌واقع با انگیزه و پشتکار می‌توان برای استفاده بهینه از فرصت‌های شغلی ایجاد شده به معیشت مردم این مناطق کمک کرد و هم مشارکت در امور و کمک به صاحبان اقامتگاه‌ها به مردمان محلی برای جذب گردشگر کمک کرد. همچنین می‌توان در کنار اقامتگاه‌های سنتی و بومی با ارائه خدمات ویژه همچون خوراکی‌های محلی و نوشیدنی‌های گیاهی و سالم، فروش کتابچه و فیلم‌های مربوط به جاذبه‌های منطقه، فروش صنایع دستی درآمد بیشتری کسب کرد. به هر روی باید گفت روند رو به رشد بومگردی در ایران و استقبال بی‌نظیر گردشگران داخلی و خارجی از اقامتگاه‌های بومی، می‌تواند راهگشای مسیر توسعه پایدارگردشگری در ایران و خصوصا مناطق روستایی آن باشد.
مطالب دیگر در حوزه گردشگری را در توریسم پرس دنبال کنید.
